چالشهای استحصال معدن تیتانیوم کهنوج

اکتشاف و بهره برداری از معادن زیر زمینی از جمله مهمترین و قدیمی ترین روش های درآمدزایی برای کشورها به حساب می آید. به ویژه اگر این معادن از جنس مواد و کانی های کمیاب و گران قیمت باشند؛ می توانند اقتصاد ملی یک کشور را متحول ساخته و جایگاه ویژه ای برای آن در عرصه نظام بین الملل ایجاد نمایند.

مطلب مرتبط:معدن

به عنوان مثال، می توان به اکتشاف معادن عظیم طلا در آمریکا اشاره کرد که با کشف نخستین معدن آن در سال ۱۷۷۹ در ایالت کارولینای شمالی، سرزمین مادری سرخپوستان را به مقصد اصلی جویندگان طلا از سراسر جهان به ویژه اروپا تبدیل نمود.

با گذشت سالها، میزان ذخایر حاصل از اکتشاف معادن طلا در ایالات متحده به حدی رسید که بعدها در سال ۱۹۴۴ و در جریان توافقنامه «برتون وودز»، رهبران جهان به این نتیجه رسیدند که دلار آمریکا به دلیل وجود بالاترین میزان ذخایر طلا در این کشور، قدرتمندترین پشتوانه مالی در میان سایر ارزهای جهان را داشته و به همین دلیل، آن را به عنوان ارز مرجع در مبادلات و تسویه حساب های بین المللی انتخاب کردند.

تیتانیوم، فلزی گرانبها با کاربرد استراتژیک

یکی از عناصر گرانبها و کمیاب در جهان، فلز تیتانیوم است که علاوه بر بازار بسیار پر رونق خود در سطح جهانی، کاربرد فراوانی در تولید محصولات استراتژیک دارد. از جمله موارد استفاده این فلز می توان به استفاده در اتصال استخوان های شکسته در عمل های جراحی ارتوپدی، استفاده در عایق بندی زیردریایی و کشتی های بزرگ، نمک زدایی از آب دریا، صنایع رنگ سازی و پلاستیک، ساخت موتورهای جت و فضاپیماها، نیروگاه های تولید برق و حتی رآکتورهای هسته ای اشاره کرد.

بهره برداری از معدن تیتانیوم در ایران و اهمیت آن

«مسلم مروجی فرد» مدیرکل صنعت، معدن و تجارت جنوب استان کرمان در تاریخ ۴ تیرماه از بهره برداری معدن تیتانیوم اکتشاف شده در شهرستان کهنوج این استان تا پایان سال جاری خبر داد. وی در نشست خبری خود تاکید کرد: گفت: پس از ۳۰ سال کارخانه تیتانیوم کهنوج تا پایان امسال افتتاح و به بهره‌برداری خواهد رسید.

مروجی فرد گفت: اداره کل صنعت، معدن و تجارت در سال ۱۴۰۱، ۲۷ پروانه بهره برداری صنعتی و ۱۰۸ جواز تاسیس با سرمایه‌گذاری ۱۴۸۷ میلیارد تومان و اشتغال ۱۱۸۷ نفری و در سه ماهه امسال نیز ۳۲ جواز تاسیس با سرمایه‌گذاری ۱۳۲ میلیارد تومان و با اشتغالزایی ۴۶۰ نفر صادر کرده است.

وی افزود: همچنین در سال گذشته، ۲۷ پروانه بهره‌برداری با سرمایه‌گذاری ۷۷۹ میلیارد تومان و اشتغال ۵۸۷ نفر در این اداره کل صادر شده است.

اما علیرغم اینکه از معدن تیتانیوم کهنوج به درستی، به عنوان بزرگترین معدن تیتانیوم خاورمیانه یاد می شود؛ باید در نظر داشت که فعالیت بخش خصوصی در زمینه اکتشاف و بهره برداری از این معدن نیز خالی از مشکلات نبوده و فراز و نشیب های فراوانی در دل خود دارد که به سادگی نمی توان از کنار آن گذشت.

در همین راستا، خبرگزاری بازار گفتگویی با خانم «کتایون حسینی» و «سید سینا گلشنی»، مدیرعامل و مدیر فنی شرکت «شایگان کاوش کانسار سنگ» به عنوان تنها شرکت صاحب امتیاز مس و تیتانیوم در دو استان کرمانشاه و کردستان داشته که محتوای این گفتگو در ادامه می آید.

*اهمیت فلز تیتانیوم، بازار جهانی و موارد کاربرد آن در صنایع داخلی کشور چیست؟

گلشنی: تیتانیوم معمولا به صورت کانی «ایلمنیت» از معدن استخراج می شود که ترکیبی از آهن، اکسیژن و تیتانیوم است. مهمترین کاربرد تیتانیوم در صنایع داخل کشور، ساخت پیگمنت رنگ سفید از دی اکسید تیتانیوم است که در رنگ آمیزی بسیاری از محصولات از جمله لوازم خانگی، خودرو، پلاستیک، رنگ آمیزی خطوط خیابان ها و … از آن استفاده می شود.

اما مهمترین ویژگی تیتانیوم این است که با وزن نیمی از جرم فولاد، مقاومتی برابر با فولاد دارد. همچنین این فلز کاملا ضد زنگ و حساسایت برای بدن انسان بوده و به همین دلیل در اتصال استخوان های مفاصل به هنگام شکستگی از آن استفاده می شود.

گلشنی: از تیتانیوم به دلیل مقاومت حرارتی آن در ساخت ادوات مورد نیاز در صنعت هوا – فضا استفاده شده و در ساخت زیورآلات نیز استفاده از این فلز بسیار مرسوم است. به همین دلیل، از تیتانیوم به عنوان فلز قرن آینده یاد می شود

از تیتانیوم به دلیل مقاومت حرارتی آن در ساخت ادوات مورد نیاز در صنعت هوا – فضا استفاده شده و در ساخت زیورآلات نیز استفاده از این فلز بسیار مرسوم است. به همین دلیل، از تیتانیوم به عنوان فلز قرن آینده یاد می شود.

خریدار تیتانیوم به صورت کلی، هفت کشور صنعتی جهان هستند. به همین دلیل، کشور چین سرمایه گذاری زیادی در استخراج معادن تیتانیوم خود انجام داده که البته خلوص معادن این کشور به طور متوسط ۱.۷درصد است. این در حالیست که خلوص تیتانیوم اکتشافی در ایران بین ۴ تا ۶.۵ درصد است که به مراتب بالاتر از عدد ارائه شده در معادن چین محسوب می شود.

تولید کننده عمده تیتانیوم نیز کشورهای اسکاندیناوی و استرالیا هستند که البته باید به این نکته توجه داشت که به دلیل مشکلات آب و هوایی متعدد مانند زمستان های سخت، کار بر روی معادن تیتانیوم ایران به مراتب آسان تر و کم هزنیه تر از اسکاندیناوی است.

*عمده معادن تیتانیوم ایران در کدام استان ها قرار داشته و چه مشکلاتی بر سر راه استخراج معادن این فلز گرانبها وجود دارد؟

حسینی: ایران به لحاظ منابع و معادن تیتانیوم بسیار غنی محسوب شده و در استان هایی چون خراسان، سیستان و بلوچستان، کرمان، کردستان و آذربایجان های غربی و شرقی معادن غنی از تیتانیوم موجود هستند. حتی در استان مرکزی نیز نشانه هایی از وجود این فلز گرانبها به چشم خورده و با اینحال، هنوز وارد فاز اکتشاف نشده است.

مشکل اصلی در استخراج تیتانیوم این است که اساسا معادن آهن و تیتانیوم مشترک هستند. یعنی در کانسنگ های آهنی مقادیر بالایی از تیتانیوم نیز موجود است. اما به دلیل رونق بازار آهن طی سال های اخیر، تیتانیوم در فرآیند پالایش این کانسنگ ها به عنوان عنصری مزاحم محسوب شده و علیرغم ارزش بالای آن، تیتانیوم به عنوان ناخالصی مزاحم به سادگی حذف می شود. به همین دلیل، در عمده اکتشافات معدنی با هدف یافتن آهن، هزجا مقدار تیتانیوم معدن بالا به نظر می رسد، اصلا اکتشاف آن معدن متوقف خواهد شد.

یکی از مهمترین دلایلی که چرا علیرغم ارزش بالای تیتانیوم، در اکتشافات معدنی آهن را به دی اکسید این فلز گرانبها ترجیح می دهند این است که ما اساسا فناوری فرآوری تیتانیوم را در اختیار نداریم. این در حالیست که هر تن کنستانتره ایلمنیت تیتانیوم قیمتی معادل ۱۳ میلیون تومان در بازار امروز داشته و هر تن کنسانتره آهن حدود ۳ میلیون تومان قیمت دارد. به همین دلیل، بسیاری از شرکت های فعال در بخش خصوصی معادن اخیرا به سمت اکتشاف و تولید کنسانتره تیتانیوم اقدام کرده اند.

حسینی: علیرغم سود خوب فروش تیتانیوم در بازارهای جهانی، ایران به دلیل نداشتن فناوری و سرمایه گذاری سنگین لازم در تولید پیگمنت تیتانیوم، مجبور است تنها به تولید کنسانتره این فلز گرانبها اقدام نموده و این محصول را در بازارهای جهانی به فروش برساند

علیرغم سود خوب فروش تیتانیوم در بازارهای جهانی، ایران به دلیل نداشتن فناوری و سرمایه گذاری سنگین لازم در تولید پیگمنت تیتانیوم، مجبور است تنها به تولید کنسانتره این فلز گرانبها اقدام نموده و این محصول را در بازارهای جهانی به فروش برساند.

این در حالیست که عربستان سعودی همین کنسانتره را از شرکت های ایرانی(حذف) به قیمت ۴۰۰ دلار در هر تن خریداری می کند و پس از فرآوری و تبدیل آن به پیگمنت (حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ کیوگرم در هر تن به پیگمنت تبدیل می شود)، هر تن این محصول را به صورت قیمت فوب رقمی حدود ۳۵۰۰ دلار به خریدار ایرانی می فروشد؛ چرا؟ چون فناوری تولید پیگمت را شرکت های ایرانی در اختیار ندارند.

*در خصوص معدن تیتانیوم کهنوج، با توجه به وعده دولت برای بهره برداری از این معدن تا پایان سال جاری، بزرگترین موانع عملیاتی در بهره برداری از این معدن کدام موارد هستند؟

گلشنی: ساخت و تولید کنسانتره تیتانیوم که در حقیقت به عنوان تنها محصول صادراتی ما در زمینه این فلز محسوب می شود، نیازمند مقادیر بالایی از آب است. از سوی دیگر، ساخت کنسانتره می بایست حتما در نزدیکی محل اکتشاف تیتانیوم انجام شود. چراکه وزن بالای سنگ های معدنی و حمل آنها به نقطه ای دیگر برای پالایش به دلیل هزینه بالای حمل و لجستیک به هیچ عنوان منطقی نبوده و حتما می بایست ارسال تیتانیوم از معادن به صورت کنسانتره صورت پذیرد تا صرفه اقتصادی داشته باشد.

گلشنی: اگرچه در کهنوج ما مقادیر بالایی از تیتانیوم را در اختیار داریم؛ اما سوال اینجاست که حجم بالای مورد نیاز آب برای راه اندازی این معدن و پالایش کنسانتره را باید از کجا تامین کرد؟ از سوی دیگر، عیار معدن تیتانیوم کهنوج بسیار پایین بوده و حدود ۳.۵ درصد TiO۲یا همان دی اکسید تیتانیوم است

اگرچه در کهنوج ما مقادیر بالایی از تیتانیوم را در اختیار داریم؛ اما سوال اینجاست که حجم بالای مورد نیاز آب برای راه اندازی این معدن و پالایش کنسانتره را باید از کجا تامین کرد؟ از سوی دیگر، عیار معدن تیتانیوم کهنوج بسیار پایین بوده و حدود ۳.۵ درصد TiO۲یا همان دی اکسید تیتانیوم است. یعنی محتوالی ایلمنیت آن حدود ۷ درصد بوده و خلوص تیتانیوم خالص آن نیز زیر ۲ درصد است. همچنین باید فرآیند ریکاوری در استخراج فلزات معدنی را نیز مد نظر قرار داد که طی این فرآیند، باز هم بخشی از آن ۲ درصد کسر خواهد شد.

مشکل دیگر معدن کهنوج و سایر معادن دیگر کشور، کمبود برق لازم برای(کنستانتره سازی) است. چراکه تغلیظ هر هزار تن تیتانیوم در روز، رقمی معادل ۲ مگاوات برق نیاز دارد که این رقم معادل برق مورد نیاز حدود هزار واحد مسکونی است. به همین دلیل، در ایام پیک مصرف برق، تامین برق مورد نیاز کارخانه با مشکل مواجه شده و در نهایت منجر به قطعی برق گسترده این واحدهای صنعتی خواهد شد.

این مشکل البته به صورت عادی، با یک ژنراتور استندبای حل خواهد شد که به محض قطعی برق شبکه، برق مورد نیاز کارخانه را تامین خواهد کرد. اما استفاده از ژنراتور نیز مشکلات فراوانی دارد. یعنی در صورت تامین یک ژنراتور ۲ مگاوات که تعبیه آن رقمی حدود ۱۲ میلیارد تومان برای بخش خصوصی آب خواهد خورد؛ تامین گازوئیل مورد نیاز ژنراتور بزرگترین مشکل در این مسیر محسوب می شود. به عنوان مثال، در کهنوج به دلیل نزدیکی آن با بندرعباس و قاچاق سوخت گسترده، برای تهیه هر لیتر گازوئیل باید رقمی حدود ۲۰ هزار تومان پرداخت کرد.

اگر شرکت خصوصی بخواهد از سهمیه سوخت دولتی استفاده نماید می بایست ابتدا گواهی لازم از شرکت توزیع برق مبنی بر عدم تامین برق مورد نیاز داشته و سپس محاسبه سوخت مورد نیاز برای تحویل آن اقدام نماید. اما مشکل اینجاست که اگر به عنوان مثال، رقم محاسباتی شما برای دریافت سهمیه گازوئیل هزار لیتر باشد، نهایتا کمتر از نصف این مقدار به شما تحویل داده خواهد شد.

به همین دلیل، شرکت خصوصی مجبور به خرید سوخت قاچاق خواهد بود. حتی در صورت تامین این سوخت از مبادی قاچاق نیز اینجا هم به مشکل بر خواهیم خورد. چراکه عمده ژنراتورها نیازمند سوخت با درجه کیفی یورو ۴ یا ۶ خواهند بود که به دلیل قرار دادن گازوئیل قاچاق در ادوات عجیبی همچون پوست گاو یا ظروف غیر استاندارد دیگر، این سوخت در عمل به درد ژنراتور نخواهد خورد.