صنعت پتروشیمی ایران با توانمندی‌ها و پتانسیل‌های بالایی که دارد، به یکی از برجسته‌ترین صنایع کشور تبدیل شده است. این صنعت، نه تنها به عنوان بزرگترین منبع صادرات غیر نفتی شناخته می‌شود، بلکه نقش مهمی در ایجاد فرصت‌های شغلی و افزایش درآمد ملی نیز دارد.
ایران با داشتن ذخایر گسترده نفت و گاز، که مواد اولیه اصلی پتروشیمی‌ها هستند، در قلب صنعت پتروشیمی قاره آسیا قرار دارد. به گزارش‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی، تا پایان فصل پاییز، حدود ۹ میلیارد دلار به سامانه نیما واریز شده است، نشان‌دهنده اهمیت این صنعت در اقتصاد کشور.
محصولات الفین و محصولات پلاستیکی از جمله برجسته‌ترین محصولات پتروشیمی ایران هستند. این صنعت، با استفاده از انرژی فسیلی به عنوان خوراک اصلی، حدود ۱۵ درصد از مصرف انرژی کشور را به خود اختصاص داده است. اگرچه انرژی‌های جدید در حال ظهور هستند، انرژی فسیلی همچنان نقش محوری در تامین انرژی جهانی دارد. اما مشکلاتی مانند کمبود خوراک، مانع از بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های این صنعت شده است.
در حال حاضر، ۶۸ مجتمع پتروشیمی در ایران فعالیت می‌کنند و ۷۰ طرح توسعه‌ای جدید در دست اجرا است. این مجتمع‌ها با ظرفیت تولیدی ۹۰ میلیون تن، قرار است در ۱۰ سال آینده به ۲۰۰ میلیون تن برسند، نشان‌دهنده رشد قابل توجه این صنعت.
با توجه به اهمیت این صنعت، پنج منطقه ویژه و آزاد به عنوان هاب‌های اصلی پتروشیمی تعریف شده‌اند: منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی، منطقه آزاد قشم، منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس، منطقه آزاد چابهار و منطقه ویژه اقتصادی صنایع انرژی بر پارسیان.
پتروشیمی مارون:
شرکت پتروشیمی مارون، که در بهمن ۱۳۷۷ با هدف اجرای پروژه الفین هفتم تأسیس شد، امروزه به عنوان یکی از بزرگترین مراکز تولید الفین در جهان با ظرفیت سالیانه ۱.۱ میلیون تن پلی اتیلن شناخته می‌شود. در این مرکز، اتان استخراج شده از گاز طبیعی به مواد الفینی و سایر محصولات پلیمری و شیمیایی تبدیل می‌گردد.
این شرکت در دو منطقه با مجموع مساحت ۱۰۲.۵ هکتار قرار دارد:
- واحد بازیابی‌اتان: این واحد در یک زمین به مساحت ۹.۵ هکتار در کیلومتر ۳۰ جاده اهواز-ماهشهر ساخته شده است. خوراک الفین در اینجا تولید و سپس از طریق یک خط لوله به طول ۹۵ کیلومتر به منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی منتقل می‌شود.
- منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی بندر امام خمینی: این منطقه با مساحت ۹۳ هکتار شامل واحدهای تولید الفین، پلی اتیلن سنگین، پلی پروپیلن، اتیلن اکساید، اتیلن گلایکول و سایر سرویس‌های جانبی است.
- پتروشیمی مارون در سال ۱۳۸۵ به بهره‌برداری کامل رسیده و در سال ۱۳۸۷ به بخش خصوصی واگذار گردید.
محصولات اصلی شرکت به شرح زیر است:
- اتیلن: ۱.۱ میلیون تن
- پروپیلن: ۲۰۰ هزار تن
- پلی اتیلن سنگین: ۳۰۰ هزار تن
- پلی پروپیلن: ۳۰۰ هزار تن
- گلایکول‌ها: ۴۴۳ هزار تن
با توجه به حجم تولیدات، پتروشیمی مارون به عنوان یکی از پیشتازان صنعت پتروشیمی در ایران و جهان مطرح است.
پتروشیمی امیرکبیر
شرکت پتروشیمی امیرکبیر، یکی از پروژه‌های برجسته شرکت ملی صنایع پتروشیمی است که با هدف تسریع در اجرای طرح‌های توسعه و بهره‌برداری از توانمندی‌های صنایع داخلی و خارجی به وجود آمده است.
در سال ۱۳۷۷، این شرکت با مسئولیت اجرای طرح الفین ششم به عرصه‌ی صنعت پتروشیمی وارد شد. محصولات اصلی امیرکبیر شامل پلی اتیلن‌های مختلفی چون سبک، سنگین و سبک خطی است. محصولات این پتروشیمی برای تولید لوله پلی اتیلن با کیفیت مورد استفاده قرار می‌گیرند که کاربرد بسیاری در آبرسانی، گازرسانی و سایر موارد دارد.
امیرکبیر نه تنها در تولید محصولات پتروشیمی برجسته است، بلکه در زمینه‌ی نوآوری‌های فنی و مهندسی نیز پیشرو محسوب می‌شود. از جمله دستاوردهای برجسته این شرکت، ساخت راکتور تبدیل اتیلن در واحد الفین، توسعه و بهره‌برداری از راکتور‌های پلی اتیلن سنگین و همچنین احداث کوره‌های مدرن واحد الفین است.
با وجود این دستاوردها، شرکت پتروشیمی امیرکبیر همچنان در پی نوآوری‌ها و بهبود فرآیندهای تولیدی خود است تا در صدر صنعت پتروشیمی جهان قرار گیرد.
پتروشیمی فجر
پتروشیمی فجر، یکی از بزرگترین و معتبرترین شرکت‌های پتروشیمی کشور است که در سال ۱۳۷۷ با مساحتی به وسعت ۷۰ هکتار در منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی و در سایت‌های ۲ و ۴ تأسیس گردید. این شرکت، که به عنوان اولین یوتیلیتی متمرکز کشور شناخته می‌شود، در سال ۱۳۸۱ فعالیت خود را آغاز کرد. با توجه به نیاز روزافزون به خدمات و با پیش‌روی طرح‌های جدید در سایت‌های ۲ و ۳، طرح توسعه‌ی این شرکت در سایت ۲ به اجرا درآمد.
پتروشیمی فجر، با کیفیت برتر خود، موفق به کسب گواهینامه‌های بین‌المللی نظیر ISO ۹۰۰۱، ISO ۱۴۰۰۱، ISO ۱۶۰۰۱، OHSAS ۱۸۰۰۱، ISO ۵۰۰۰۱ و همچنین تندیس طلایی جایزه صنعت پتروشیمی در مدل EFQM و IMS شده است. در ادامه، در سال ۱۳۸۸ و در چارچوب سیاست‌های اصل ۴۴ قانون اساسی، مالکیت آن به شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس منتقل شد. این شرکت نیز در سال ۱۳۹۴ وارد بازار بورس شد و سهام‌های خود را برای عموم معامله‌گران عرضه کرد.
شرکت پلیمر آریا ساسول:
با توجه به درخواست سرمایه‌گذاری شرکت ساسول از آفریقای جنوبی در زمینه پروژه‌های طرح الفین نهم، یک توافق‌نامه بین شرکت ملی صنایع پتروشیمی و شعبه آلمانی شرکت ساسول آفریقای جنوبی منعقد شد. بر اساس این موافقت، واحد الفین و دو واحد تولید پلی اتیلن با وزن‌های مختلف از شرکت پتروشیمی پارس جدا و به عنوان بخش‌های مستقل در شرکت آریاساسول فعالیت پذیرفتند.
محصولات این شرکت و کاربردهای آن‌ها به شرح زیر است:
- اتیلن: مورد استفاده در واحدهای تولید پلیمر.
- پلی اتیلن سبک: مناسب برای تولید فیلم‌ها، کیسه‌ها، ظروف، پوشش‌های کابل و قطعات صنعتی.
- پلی اتیلن با وزن متوسط و سنگین: کاربردهایی چون ساخت لوازم خانگی، فیلم‌ها، ظروف، قطعات صنعتی، لوله‌ها و بطری‌های پلاستیکی دارد.
شرکت پتروشیمی تندگویان:
در سال ۷۷، در قلب منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی بندر امام خمینی (ره) و در سایت چهارم آن، شرکت پتروشیمی تندگویان با مساحتی از ۳۴ هکتار به وجود آمد. این شرکت با هدف تولید محصولات کلیدی مانند اسید ترفتالیک خالص (PTA) و پلی اتیلن ترفتالات (PET) شروع به کار کرد. تندگویان، که یکی از برجسته‌ترین پتروشیمی‌های ایران است، قابلیت تولید بیش از یک و نیم میلیون تن محصول در سال را دارد.
اهداف اصلی این شرکت عبارتند از:
- ترقی اقتصادی و اجتماعی کشور.
- بازگرداندن درآمد ارزی با دسترسی به بازارهای جهانی.
- تحقق خودکفایی با بهره‌برداری از فناوری‌های پیشرفته.
- تأمین مواد اولیه برای صنایع نساجی و بسته‌بندی، همراه با صرفه‌جویی ارزی.
- ایجاد فرصت‌های شغلی در صنایع مرتبط.
- ارتقاء دانش و تربیت نیروهای متخصص در حوزه‌های مرتبط.
پتروشیمی جم:
واقع در منطقه ویژه پتروشیمی پارس در عسلویه، شرکت پتروشیمی جم به عنوان یکی از برجسته‌ترین واحدهای تولید الفین در ایران و جهان شناخته می‌شود. این مجموعه در سال ۷۹ تأسیس و به عنوان یکی از پروژه‌های توسعه‌ای شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران به بهره‌برداری رسید.
محوریت تولیدات این شرکت بر پلی اتیلن‌های سبک خطی و سنگین و الفین‌ها متمرکز است. در زیر ظرفیت‌های اسمی تولید محصولات این شرکت آورده شده است:
- اتیلن: ۱۳۲۱ هزار تن
- پروپیلن: ۳۰۵ هزار تن
- بنزین پیرولیز خام: ۲۱۶ هزار تن
- ترکیبات چهار کربن: ۲۴۵ هزار تن.
پتروشیمی کارون:
پتروشیمی کارون به عنوان پیشتاز در تولید ایزوسیانات‌ها، شامل TDI و MDI، در منطقه غرب آسیا شناخته می‌شود و نقش مهمی در تکمیل زنجیره ارزش پلی یورتان‌ها دارد. با بهره‌برداری از مواد اولیه مانند مونواکسیدکربن، هیدروژن، گاز‌های کلر، تولوئن، فرمالین، بنزن، اسید نیتریک، اسید سولفوریک و آمونیاک، این شرکت محصولات پتروشیمی با استانداردهای جهانی را تولید می‌کند، این خود نشان‌دهنده ارزش افزوده بالایی است که در این شرکت ایجاد می‌شود.
محصولات پتروشیمی کارون در زمینه‌های متنوعی کاربرد دارند. از جمله:
- صنعت پلی یورتان: این محصولات در تولید انواع اسفنج، فوم و ابر به کار می‌روند و در ساخت مبلمان، صندلی‌های خودرو، صندلی‌های اداری و منزلی استفاده می‌شوند.
- صنعت ساختمان: در تولید پانل‌های ساندویچی، یخچال‌های صنعتی و خانگی و دیوار‌های پیش‌ساخته به عنوان عایق‌های صوتی و حرارتی.
- صنعت چرم و کفش: در تولید زیره کفش و چرم‌های مصنوعی.
- صنعت پزشکی: در ساخت باند‌های ارتوپدی و همچنین تولید چسب‌های صنعتی و الاستومر‌ها.
محصولات اصلی شرکت عبارتند از:
- تولوئن دی ایزوسیانات
- متیلن دیفییل دی ایزوسیانات
- اسید کلریدریک
- اسید نیتریک
- اورتوتولوئن دی آمین
- متاتولوئن در آمین
- نیتروبنزن
- آنیلین
در نهایت، پتروشیمی کارون با تولید محصولات با کیفیت برتر و داشتن کاربردهای گسترده، به یکی از برجسته‌ترین شرکت‌های پتروشیمی در منطقه تبدیل شده است.
پتروشیمی بندر امام:
واقع در شهرستان ماهشهر، پتروشیمی بندر امام با مساحتی بالغ بر ۲۷۰ هکتار در فاصله ۸۴ کیلومتری از آبادان مکان یافته است. این موقعیت جغرافیایی نه تنها به دلیل دسترسی به سوخت و مواد اولیه بلکه به خاطر امکانات حمل و نقل متنوع از قبیل شبکه جاده‌ای، راه آهن و دریایی، و همچنین وجود فرودگاه و دسترسی به منابع آبی برای نیازهای شرکت انتخاب شده است.
این انتخاب مکان نه تنها به توسعه و پیشرفت استان خوزستان کمک می‌کند، بلکه با ایجاد ارزش افزوده و جلوگیری از هدر رفت گاز‌های همراه نفت، به حفظ محیط زیست نیز کمک قابل توجهی می‌کند.
پتروشیمی اروند:
پتروشیمی اروند، با مساحتی بالغ بر ۱۰۸ هکتار در سایت ۳ منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی قرار دارد، به عنوان برترین تولید‌کننده زنجیره پی وی سی در سطح جهانی شناخته می‌شود. هدف اصلی این شرکت، تولید مواد اولیه برای صنایع پایین دستی و تامین بازارهای داخلی و خارجی است.
محصولات اصلی این شرکت به شرح زیر است:
- S-PVC با تولید سالیانه ۳۰۰ هزار تن
- E-PVC با تولید سالیانه ۴۰ هزار تن
- کاستیک با خلوص ۱۰۰ درصد و تولید ۶۳۴ هزار تن در سال
- گاز کلر با تولید سالیانه ۱۸۶.۷ هزار تن
- آب ژاول با تولید ۱۶.۲۶ هزار تن در سال
- اتیلن دی کلراید با تولید سالیانه ۳۲۹.۳ هزار تن
این محصولات در تولید موارد متنوعی از قبیل شیلنگ‌ها، عایق‌های حرارتی، لوله‌ها، مواد شوینده، اسباب بازی، وسایل آشپزخانه، پاک‌کننده‌ها و ضدعفونی‌کننده‌ها در صنایع مختلف، به ویژه پتروشیمی و نساجی، استفاده می‌شوند.